Paduarsana

Berbagi Tentang Semua Hal

Tag Archives: satua bali

Satua Bali: Men Sugih Lan Men Tiwas


Ada katuturan satua Men Tiwas teken Men Sugih. Men Tiwas buka adane Ia mula tiwas pisan. Gegaene tuah ngalih saang kaalase. Kerana Ia tuah megae ngalih saang, apa tuara gelahanga. Kadirasa baas lakar jakan jani Ia tuara ngelah.

Image by: Wiracarita Bali

Yadin Ia tiwas buka keto nanging solahne melah, demen ia matetulung, jemet maturan, lan setata mabikas sane beneh. Len pesan teken Men Sugih. Men Sugih mula saja buka adane Ia sugih pesan nanging bikasne jele. Sombong, demit, jail teken anak tiwas, miwah setata mabikas jele.

Sedek dina anu ritatkala Men Tiwas nyakan, ia tusing ngelah api. Kemu lantas Ia ka umah Men Sugihe ngidih api.

“Mbok mbok ngidih ja tiang apine” keto Men Tiwas makaukan

“Ngujang nyai mai ngdidih api? Kanti api nyai sing ngelah?” keto pasutne Men Sugih sada bangras pesu uling jumahan umahnee.

“Tiang lakar nyakan mbok nanging tusing ngelah api jumah”

“Nah lakar kebaang nyai api, kewala opin malu ngaliin kutu disirah wakene. Aliin nganti kedas sirah wakene nyanan baanga ja upah baas acrongcong” keto pesautne Men Sugih. Nyak lantas Men Tiwas ngaliin kutune Men Sugih nganti tengai mare suud. Men Tiwas lantas baanga upah baas acrongcong teked jumahne baase ento jakana. Sesampune Men Tiwas mulih, Men Sugih nyiksikin sirahne lan bakatanga kutu aukud. Gedeg basange Men Sugih kerana makatang kutu aukud. Kemu lantas Ia ka umah Men Tiwase.

“Eh Nyai jelema tiwas, tolih ne wake makatang kutu aukud di sirah wakene. Mai jak baase ne baang wake busan!” keto Men Sugih ngomong neked jumahne Men Tiwas.

“Baase busan suba bakat jakan tiang mbok” Men Tiwas nyautin.

“Nah ento suba mai aba, kadong ja suba dadi nasi!” lantas Men Sugih nyemak baase ane lakar lebeng dadi nasi ento.

“Nyai masi busan ngidih api teken wake, jani saange ne misi api ene jemak wake aba mulih!” Men Sugih merondong nasine Men Tiwas ane makiken lebeng lan saange ane misi api abane ke umahne. Men Tiwas tusing ngidaang ngomong apa. Ia tuah ngidaang bengong ningalin tingkahne Men Sugih sambilanga naanang basangne seduk.

Buin manine Men Sugih nundenin Men Tiwas ngopin nebukang padi lan nyanjiang upah baas duang crongcong. Men Tiwas nyak nebukang padine Men Sugih. Nganti tengai mare ia suud lan baanga upah baas duang crongcong teken Men Sugih. Sesampune Men Tiwas mulih, Men Sugih maliin baasne lan bakatanga latah dadua. Gedeg pisan Men Sugih lantas Ia kemu ka umah Men Tiwase lakar nuntun Men Tiwas.

“Eh nyai Men Tiwas, mula saja nyai tusing bisa magarapan. Ibi tunden ngaliin kutu tusing kedas. Jani tunden nebuk padi, ne tolih wake maan latah dadua. Kerana nyai tusing melah nyemak gae, jani mai aba baase ane wake baang teken nyai I nuni semeng!” keto omongne Men Sugih dawa malemad.

“Kenkenang tiang nguliang mbok, baase suba jakan tiang lan mekiken lebeng” Men Tiwas mesaut.

“Nah ento suba mai aba!” Men Sugih merondong baase ane mekiken lebeng ke umahne. Men Tiwas engsek atine ningalin tingkah Men Sugihe buka keto. Sing kerasa ngetel yeh paningalane ngenehang basang seduk uli semengan tusing misi apa, jani buin kajailin olih Men sugih.

Terima kasih: Kalender Bali, Wiracarita Bali.
Sedek dina anu Men Tiwas kemu ka alase ngalih saang teken paku. Sedek iteha ngalih paku di bet-bete saget teka kidang kencana.

“Eh Men Tiwas, apa kaalih ditu?” keto Sang Kidang metakon. Men Tiwas makesiab nepukin ada kidang bisa ngomong.

“Tiang ngalih saang teken paku nika jero Kidang” pesautne Men Tiwas sada ngejer.

“Anggon gena ngalih keketo?”.

“Lakar adep tiang nika, yen ada sisa wawu ja anggen tiang jumah”.

“Eh Men Tiwas, yen nyai nyak nyeluk jit nirane, ditu ada pabaang nira  tekening nyai!”. Men tiwas lantas nyak nyeluk jit kidange ento. Mara kedenga limane bek misi emas. Kendel pesan Men Tiwas maan mas bek pesan. Mara konanga Men Tiwas lakar ngaturang suksma teken Sang Kidang, lautan Sang Kidang suba ilang.

Men Tiwas ngaba emase ento mulih. Prejani Men Tiwas dadi anak sugih. Ia teken pianakne mekejang nganggo bungah dugase mablanja ka peken. Men Sugih iri ningalin Men Tiwas lan pianakne makejang makronyoh nganggo mas. Kisi-kisi ia matakon teken Men Tiwas.

“Men Tiwas, dija nyai maan emas kene ebekne?”

“Kene mbok, ibi tiang ngalih saang teken paku. Saget teka kidang bisa ngomong nunden nyelek jitne. Nyak lantas tiang, mara kedeng adi bek limane misi emas” keto Men Tiwas nyatuaang undukne ibi. Ningeh satuane Men Tiwas buka keto, ngencolang ia mulih lan mapanganggo buka anak tiwas. Men Sugih lantas kemu ke alase lan manyaru buka anak tiwas. Teka lantas Sang Kidang lan nakonin Men Sugih.

“Eh jadma tiwas ngudiang nyai ditu krasak-krosok? Apa kaaliah?”.

“Uduh jero Kidang, tiang niki durung ngajeng. Awinan nika tiang driki ngalih saang lan paku lakar adep tiang lan pipisne anggon tiang meli baas” Men Sugih melog-melogin Kidang Kencana.

“Lamun keto lan seluk jit nirane, ditu ada pabaang nira”. Nyak lantas Men Sugih nyelek jit kidange ento. Kendel pesan kenehne kadenanga lakar maan mas. Nanging pas seluka jit kidange, Sang Kidang ngijemang jitne. Men Sugih paida abana ka dui-duine nganti awakne telah matatu.

“Uduh tulung tulung! Tiang kapok, tiang kapok!” keto Men Sugih makuuk kesakitan. Mare neked di pangkunge mare elebanga Men Sugih. Men Sugih tusing nyidaang naanang sakit lantas ia pingsan. Disubane ingetan megaang ia mulih. Teked jumahne ia gelem keras lantas ngemasin ia mati.

Yen iraga dadi manusa mangda ten sekadi Men Sugih. Bikasne jele, iri ati, demit, lan setata nyailin anak lacur. Yadin iraga sugih, nanging iraga tusing dadi mabikas serasa ngisi gumi. Patutne iraga eling lan setata matetulung teken anak sane lacuran mangda kasugihan iraga maguna.

Bobbog Ajum


Bali Post- I Kerobok kejengat-kejengit naar poh kolek. “Aduh masemné, poh suba sisan-sisanné”. Kéto abetné I Kerobok sambil kicar-kicer naanang gigi ngilu. “Gigin cainé jelék,” kéto abetné I Jentot sambil nyangih arit.” “Men yan jelék kija aba gigi nu ngatut lén gigi palsu”. “Nu luungan gigi palsu sing ngilu, sambilang masikat masuir”. “Ih, makita ja ngomong, bojogé dadi putih gati giginné turmaning atep, padahal tusing taén masikat,” kéto I Kerobok ngrengkeng. “Cai awak sing ngutang-ngutang roko kénkénang sing badeng giginé mimbuh kuning, andus cai amah.” “Yééééé, buin kejep, icang lakar ngelawar nyambut tahun baru”. Lantas I Kerobok ngéncolang bangun uli balé asagané lakar nyemak bébék.

Ajahan majalan jeg suba teka ngaba bébék tatelu. Bébéké téngténga mendep dogén. Matané liap-liep minab suba tahu tekén déwék lakar matampah. “Bok…, cai temaha tekén bébéké, cai bes nguasa gati, lagut buron,” kéto I Jentot ngulgulin. “Men anak jelemané tukang olah, ngolah iburon muah ané lénan.” “Saja to Bok…., pidan bisa mabading guminé, cai dadi buron dadi ubuan; dikénkéné lebih jelék nasib cainé tekén bébék”. “Kadong jelékan awak sing nepukin ento sangetang, yang penting jani malam tahun baru apang ada bekelang megadang. Bangka bin pidan kadén itungang, ento itungan lengeh seduk payu”. “Nah Bok awaké sing ngidih bé bébék ané tusing ngagen matampah apang maan suarga. Apa buin matetampahan tusing nganggon sesapan, tusing nganggon mantra, sanget dosa cai Bok”.

“Aduh makejang itungang enggalan buwung awaké ngelawar”. “Lawar bébék pedih sedih cai kadaar Bok, ento bisa dadi penyakit!” Aruh…, sakit dokter alih!” “Pipis pesu, pantes meli baas cai ka dokter!” “Yang penting seger, idup acepok sangetang gati, mati sing ngaba apa, gaénanga soda ayabanga, kaukina ajaka madaar, apa artiné ayaban nasi akepel misi kacang komak melahan jani diidupé maseneng-seneng masi ngetiban acepok,” kéto abeté I Kerobok sambilanga nganget yéh”. Adep bébéké liunan maan pipis ada bekel nyang maketelun. Yan jani tuah akijapan suba telah, jumah somahé apa pakpaka suba nau cékepung-cékepung mangénjékan,” kéto I Jentot aur guyu ngomong”. Kenehé sing maisi, fungsi sosial sing majalan ngajak nyama braya. Masak terus-terusan magaé, kapah-kapah perlu ngalih nau ngajak timpal. Yan makejang cara cai sing ada anak manyama braya, cai peragat ngelumbih tanah dogén cara beduda, kulité kanti cara kulit alu nyén kodag ngajak medem,” kéto I Kerobok noal munyiné I Jentot sambil kejengat-kejengit jail.

“Béh! Awaké sing milu dogén, matan awaké likad gati ningalin, bok masemir ngéndah pélag, sing kanggo paican Ida Sang Hyang Widi, cutet sing nau. Apa buin suba tua lebihan raras jeg suba seneb basang awaké. Da ja misi minum-minum, nyanan punyah uyut, ento awaké sing nau. Nyanan awaké sing dini medem, kakanggoang di balé badan sampiné lebih etis kuping awaké madingehang munyin kroncongan sampi ketimang ningehang musik ané jegur-jegur kakéto, tangkah awaké jeg sakit sing cocok ajak kehidupan iragané. Awak petani, awak Bali ngudiang niru kebudayaan ané sing karo-karoan. Ebok masemir warna-warni, ento ciri-ciri keneh jelemané madukan. Jelema bingung kakénkénang trepti guminé. Tahun baru, ngadaang pasantian kapah-kapah da mamunyah. Suwud minum, ngebut gradag-grudug, kanggo kenehné nyetir!” “Baang dogen, bangka dong suwud.”

“Oooo…. yan bangka, sing lantasan bangka, bangkiang elung klésat-klésat dogén di pulesan dadi sing runguang, dadi sing baang nasi, ento ané nyejehin. Panak awaké milu masih minum, jelema kenyih gati, telung gelas dogén suba punyah. Somahné sing baanga beneh, awaké milu repot. Pokokné nyanan awaké magedi apang etisan pulse,” kéto abetné I Jentot makelieng néngténg arit ngalih amah-amahan sampi.

I Kerobok kejengat-kejengit madingehang sambilanga mutbutin bulun bébék, misadia lakar ngaé lawar tekén jukut arés bébék. “Isin gumi isin gumi, ada kéné ada kéto, yan sing barengin orahanga awaké sing gaul, makejang pelih, depang dogén, bangka dong suwud. Awaké maboya bungut dogén Ajeg Bali, di Tabanan ngaé pabrik miras, mara ada ngetaraang uyut saling dalih, makejang ngaku beneh, tuah ja saja bumi kaliyuga. Yan ené sing barengin orahanga awaké ngaé ngon, aéngan tusing lakar bangka. Kétoanga awaké! Baang dogén! Yang penting awaké sing ngidih tuak, yéh dogén kal inem ketimang awaké punyah, mani sing nyidaang magaé apa amah”. Kéto abetné I Kerobok ngerengkeng sambilanga masangin bébék.

Kacerita jani suba suwud malebengan wiréh suba makejang pada lebeng, luwiré : lawar, jukut arés, sambel ati jeruk kacang, makejang suba mawadah, andusné makudus, bonné mongpong cunguh. Aduh, karasa makejang telah baan naar. Sawiréh makejang suba pada sayaga, jani kajudi I Besi tundéna ngaukin para janané kaajak madaar. Béh!, makejang pakarétés nyemak piring muah cawan anggon wadah jukut arés. Baan ngaatné madaar liut ada ané sing masehin lima jeg suba ngogo dedaaran. Makejang nyendi-nyendi sopanné kanti bek cangkemné, pipinné kembung kiwa tengen. Nyang abedik tusing ada macelekisan makejang itep madaar. Sing kanti limolas menit, makejang dedaarané tingkeb wakul sing ada enu, sajabaning lawar, muah jajeruk kacang, tuananga sawireh lakar kanggon pakecip timpal tuak.

Jani suba pada suwud madaar lantas makejang negak nemu gelang di natahé matatakan klangsah, misadia lakar minum-minum. Tuak arak lan béér suba kasayagaang. I Kerobok kapertama kajudi nyiup tuak misi béér. Luh Geria baluan anyar ané uli Ringdikit ané dadi peladén bangun ngigel nyiupin tuak I Kerobok. Béh, ramé suryaké makejang mokpokang lima. Yan apa kadén misi minuman tuaké ento, I Kerobok jeg bingar bangun lantas ngigel. Makejang ngaleléto ngigel sambilanga nyiup tuak. I Kerobok nahen tekén déwék lakar kapunyahang inceg makisid tur terus negak nyadédég di balé kelumpuné. “Kénkén Bok dadi minggir?” kéto abetné I Menyit uli ampik umahné.” Awaké sing maan malu ngarunguang jelema ané sédéng-sédéng, mani awaké sing nyidaang magaé, panak awaké apa amaha?”

“Pocol ngaé lawar ngaé arés nyén kabaang?” Dija ada apa makejang tingkeb wakul kéto liun bunguté tur kereng ngamah, nanging ngamah dogén kereng tekén medem”

“Jelema punyah medem ia kuat magaé enduk”. “Yan icang kéto kayang ubuan sing ngamah, pokokné icang sing buin ngidih tuak cukup ané agelas ituni dogén.

I Kerobok suba setengah punyah makejang bagbaga pisagané suba mati, I Belayag ané suba dija kadén atmané kabagbag, munyinné patikacuh. Kéto masi I Besi srandang- sréndéng saling tuding ajaka I Becong. Matanné suba pada barak. Lantas pesu ajum-ajumanné I Kerobok nyemakang tuak. “Ené buin abedik ubad sidi ngucap,” kéto abetné I Kerobok sambil ngigel, nyiupin tuak I Becong. Béh…., terus ngatiang ngigel. Buin kadulurin duang gelas mara lantas negak ngutah terus medem.

I Besi kedék ngakak ngenah giginne coak di arep, persis cara jendéla magagan tempuh angin sasih katiga. Ia marasa menang sawiréh timpalne makejang pada pajelimpang cara gedebong biu gadang uyak angin siklun. Buin lantas I Kerobok bangun magending ngaba tuak ngagen latar ciupin I Besi. “Nah, mai aba da liunan gending awaké nelahang,” kéto abetné I Besi sambil goyang ngebor celananné maléndés. Cret…gek, cret…gek, acepokan limang gelas telah. Terus lantas ia pesu ngorahang ngenceh. “Bok,…., not né not! Pancoran désa maraab duk,” kéto abetné I Besi ngewalék sambil ngelinderang enceh tur masesana. “Nyén ja ngalangkahin enceh awaké apang beling tusing ada anak ngakuin”. Kéto abetné I Besi lantas nyelempoh di pelinggih penunggun karangé. I Sengol salah tampi sawiréh ia beling sing juanga olih ané melingin. “Nah, sing maan ngarunguang kaki jaya ané sing karoan tongos pules, pragat mamunyah!” Kéto abetné I Sengol lantas makelieng mulian pules. “Nah, nyai melah, melah ba nyai cara kuluk di jalan-jalan masaki,” Kéto I Besi masaut sambil ngutah ukék-ukék. “Ngol pedemang ibané Ngol… da papak rambanga, baang bangka bedikan ajak ngamah,” kéto I Kerobok masaut di balé kelumpuné. “Nah, cai dogén paling melah,” kéto I Becong masaut ngeremek maguyang di natahé. “Béh, nu masi nyidaang makeruyuk siapé gerungsang ané kena flu burung, awaké jani magadang nongosin lutung punyah. Melahan ané punyah jeg medem, nanging cara cicing nyak dija medem. Né makejang makacakan awaké ane repot,” kéto I Kerobok ngerimik sambil nuptupang piring, cawan, gelas, muah perabot ané lénan. Dedarané ané nu melah kapunduhang tur kagampilang ka paon. Suba kéto lantas kekalain pules di balé kelumpné. Makejang pules ngerok saling tambungin cara ngeregaji kayu katos liunan soca.

I Lasan


Dugase i malu kacerita di gumine konden ade jelema, mara ade taro tekening buron dogen. Gelising satua kacerita Ida Betara Indra tedun ka marcapada sekancan beburone uli ane cenik nganti ane gede makejang mepunduh dadi abesik lakar madingehang napi pacang kawedar olih Betara Indra. Suba jangkep beburone teka. Betara Indra lantas mangandika.

“Cai buron ajak mekejang, buin kesep di gumine ene lakar ade jelema, ento pikardin Ida sane jati luih tur pradnyan. Dini di gumine lakar idup bareng-bareng. jelema ento keliwat dueg, apang cai ajak mekejang tusing kalah baan i jelema jani gelah pacang maicanin cai ajak mekejang kesaktian pada abedik. Sakewala ingetang, yen dadi baan eda cai anggona tidong-tidong kesaktian caine ento!”

Ningeh keto makuug burone pada girang. Betara indra lantas nibakang tirta ka sekancan baburone. jani makejang burone sakti. Saih I Gajah, I Macan, I kebo, tur burone ane gede-gede makejang ngelah bayu gede. Saih I Lelipi, lipan, celedu tur ane lenan mekejanng ngelah upas. Makejang burone ngelah kesaktian ane malenan. usan keto Betara Indra raris mewali ke swargan, tur para burone pada mulih ngalih alasne padidi-padidi.

kacerita dugas ento ada masih buron ane sing teka ke parumane. Ia madan I Lasan. Mula I Lasan buron lengit pesan, tuara taen rungu teken timpal setata ngenehang ibane pedidi. kacerita di gumine suba ade jeleme. dugas ento ada kone jelema celapat-celapat di tengah alase. jelemane ento nepukin I Lelipi diduur batune, ngenggalang kone jelemane ento melaib. Saget jeto nengok kone I lelasan.

“Mihh… Dewa ratu!!! Cai Lipi nguda cai tusing melaib. icang mara takut pesan ningalin burone gede ento, jeg soleh pesan gobane!”

Mesaut I lelipi, ” ento tidong buron, ento jelema adane. saewala icang tusing takut, karana icang ngelah upas!”

“Uli dija cai maan upas?”

I Lelipi lantas nyeritayang unduk paruman burone marep Betara Indra. I lasan nyesel tusing teka diparumane. Suba keto mulih kone I Lasan. Tengah jalan saget ada jelema mentas, ngrepak i lasan melaib pati kaplug jejeh atine tur takut tusing bisa melanin dewek kerana ia tuara ngelah kesaktian. Ento mekrana lelasane yen nepuk jelema pakresek melaib rengas tur takut. Keto upah i lasan, buron males ngenehang iba pedidi. Idupne setata takut tur tusing melah pejalane.

Sumber: Kumpulan Satua Bali Jilid 2

%d bloggers like this: