Paduarsana

Berbagi Tentang Semua Hal

Tag Archives: orti bali

PASUPATI, NGURIPANG SIMBOL SUCI


Asil pakaryan para undagi, sanging, miwah seniman, minakadi arca, keris, barong, miwah sané tiosan, pacang kabaos mataksu utawi madaging roh, yéning benda inucap sampun nglintangin sakatah pula-pali upacara, sinalih tunggilnyané mapasupati. Ri sampuné kaupacarain, benda punika wiakti pacang kagenahang ring genah-genah sané sampun kasuciang, minakadi gedong, méru, miwah sané tiosan.

MASUPATI mawit saking kruna “pasupati”. Upacara masupati madué smerti pinaka jalaran nguripang simbol-simbol sané sampun kasuciang. Manut sinalih tunggil dosen IHDN Denpasar, Komang Indra Wirawan, S.Sn. M. fil.H.,sane kacunduk ring jeronyane, Sukra (11/1), upacara masupati madué teges pinaka ritual upacara sané matetujon “ngawéntenang sané nénten wénten manados wénten”, utawi nguripang sané puyung manados madaging. Tegesnyané, saluiring benda asil pakaryan para undagi, sanging, utawi seniman, pacang kadangingin roh utawi jiwa sumangdané sida maurip, majalaran antuk upacara pamasupatian. Benda-benda sané lumrah kapasupati minakadi keris, arca, pratima, barong rangda, miwah sané tiosan. Benda sané sampun kapasupati kapercaya pacang madaging roh utawi jiwa.

Tetujon kalaksanayang upacara pamasupati, manut Indra, nénten tios wantah pinaka média utawi sarana krama Hindu nyikiang manah ngastawayang Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Sasampuné kapasupati, benda inucap nénten malih wantah sawates benda, nanging sampun madué roh utawi jiwa, pinaka sarana nincapang sradha miwah bakti umat ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Majalaran utsaha nincapang sradha lan bakti, salanturnyané kaaptiang pacang ngawentuk kepribadian umat antuk moralitas sané luih, pamekasnyané pacang nincapang akhlak luhur krama Hinduné.

Upacara masupati sané kapercaya tur kalaksanayang saking riin kantos mangkin, maurip ring saluiring budaya miwah tradisi, inggian tradisi alit kantos ageng, tur kantun maurip kantos ka tradisi modérn.

Palaksanan upacara masupati sané rumasuk ring upacara déwa yadnya kariinin antuk sakatah pula-pali, inggih punika mawit saking mapajati ri kala benda punika kakaryanin, raris kalanturang antuk prayascita utawi mlaspas, sané matetujon ngicalang sarwa kaletehan ring saluiring benda inucap. Salanturnyané, kalanturang antuk upacara masupati sané matetujon nagingin roh utawi taksu ring benda inucap. Wus masupati, upacara kantun kalanturang antuk majaya-jaya pinaka pengesahan kawéntenan benda sané sampun kapasupati. Yéning benda inucap marupa barong utawi rangda, pula-pali kalanturang malih olih upacara ngeréh utawi masuci ring genah-genah sané suci tur tenget minakadi pura utawi setra, matetujon pinaka média muktiang miwah nunas panugrahan Ida Hyang Bhatari. Upacara masupati kawedarang ring lontar Widhi Tatwa miwah Widhi Sastra.

Ngeninin indik sapa sira sané pinih patut masupati, manut Indra, sané pinih patut ngalaksanayang pamasupatian inggih punika wantah pandita utawi sulinggih, utawi naler sang sané sampun kasuciang, teleb ring sastra agama, uning mantra miwah tatacara palaksanan upacara pamasupatian.

Sajeroning panglimbak masa sakadi mangkin, benda-benda sané kapasupati nénten wantah marupa keris, pratima, barong utawi rangda kémanten, nanging taler marupa dupa, toya, miwah aksesoris minakadi gelang. Ngeninin indik asapunika, Indra maosang kawentenané punika sayuwakti becik nanging kirang tepat ring penggunaan istilah pasupati. “Konsep dasar pasupati inggih punika asapunapi naginging sané puyung manados maisi tur raris kalinggihang, boya nagingin sané puyung manados maisi, raris mawali puyung,” baosnyané.

**Bali Post

Tuntunan Karakter Wangsa Pupuh Ginanti


WICARA indik tuntunan karakter wangsa wantah isu sané dahat mautama ring aab jagaté mangkin. Yadiastun sampun sering titiang nyurat indiké puniki, kantun akéh sané patut kasobyahang pinaka tuntunan ngupadi kahuripan. Sasuratan puniki pinaka cihna titiang sareng nyangra miwah nyumponin pikamkam Kemendikbud RI. Tetujon sané kaulatiang pisan mangda krama Indonésiané digelis mawali ka jati angga, ngélingang warisan lelingsiré sané marupa nilai-nilai luhur Pancasila.

Ri kalaning jagaté sampun ngranjing ring éra global, sané macihna luir widang kahuripan sampun maju utawi canggih, indik tata maparilaksana ring jagaté puniki, nénten dados iraga nglaliang warisan lelingsiré sané adiluhung saha sampun macihna prasida nunggilang parajanané ri kala ngrebut kamahardikan. Dumun, ri kala lelingsiré durung akéh sané mapangkat luhur miwah madasar pendidikan tinggi, prasida matunggilan (bersatu). Akéhan mapikayun hening tan paleteh utawi nginggilang kawicaksanan miwah kejujuran. Yéning mangkin, ri kala sampun akéh sané mapangkat lan madasar pendidikan tinggi (profesor, doktor, magister), sapatutnyané sampun madué karakter sadu gunawan, mapikayun, mabaos, lan makértiyasa manut ajahan dharma, nénten malih malaksana kaon.

Kawiaktiannyané sané mangkin, sayan ngakéhan kawicarayang indik parilaksanan parajanané nénten manut ring sané kaptiang. Yéning turah mangkiné sampun nglimbak metu krisis etika-moral, sané mawinan parajanané nénten precaya malih ring sang maraga guru wisésa. Akéh sang ngawerat sané malinggih ba duur, maparilaksana nénten manut ajahan etika-moral, nénten manut ring ajahan agama. Kasus suap sayan ngakéhan, kasus korupsi sayan nglimbak tur ngagengang, mawinan akéh mantan pejabat miwah pejabaté sané kantun aktif katibén kasus hukum.

Indiké puniki sané patut kauratiang pinaka wiwilan sang maraga guru wisésa utaminipun sané ring widang pendidikan sampun ngeh, mawinan ngwetuang pidabdab ngwaliang nilai-nilai pendidikan karakter sané sida kaketus ring nilai-nilai dasar Pancasila, mangda sida kapikukuhin, kanggén pinaka bekel antuk para guruné nuntun alit-alité mangda resep tur prasida nglaksanayang ring pakraman.

Yéning selehin malarapan étimologis, karekter mateges watak utawi tabiat. Yéning ring basa Bali masaih ring abah, gegaduhan (kebiasaan), taler kabaos sradha (keyakinan utawi akhlak). Malarapan wirasan karakter punika prasida kabaos mungguing karakter marupa sradha, gegaduhan, bikas, ingkah-ingkuh utawi pratingkah sané wénten ring anggan i manusa saha pacang nguduhin sajeroning maparilaksana ring kahuripan.

Sané mangkin metu raris pitakén, ring dija minab genah karakter punika sajeroning anggan i manusa? Cawisannyané sapuniki. Pikayunan pacang ngwetuang bebaosan. Bebaosan pacang nguduhin perilaksana. Parilaksana pacang ngwetuang gegaduhan. Gegaduhan sané ngwangun karakter utawi bikas; Karakteré puniki sané nentuang nasib i manusa. Dadosipun, pikayunan puniki sané marupa wiwit utama karakteré punika.

Sané mangkin ngiring uratiang téks pupuh Ginanti ring sor saha turéksa, asapunapi tuntunan karakter wangsa sané prasida kaanggit, anggén suluh ikang praba.

Saking tuhu manah guru,

mituturin cening jani,

kawruhané luir senjata,

ne dadi prabotang sai,

kaanggén ngaruruh merta,

saenun ceningé urip.

Téks Pupuh Ginanti ba duur, pakantenanipun sadrana, nanging yéning telebin ngrasayang, majanten pacang sida kakeniang tuntunan sané dados kabaos tuntunan karakter wangsa. Tuntunan karakter sané sida kaanggit iriki, wénten (1) karakter guru, miwah (2) karakter siswa/murid.

Karakter guru

Sapasira ugi marasa angga dados guru, mangda setata éling ring angga madué swagina sané abot nanging utama. Kruna guru mateges abot (berat). Gu mateges peteng (gelap), ru mateges galang (terang). Guru madué swadarma ngicénin sasuluh miwah piteket ring para siswannyané. Guru, setata patut mapaica kaweruhan lan piteket-piteket kadi angganing Déwa Surya, sané setata ngicénin sinar terang ring para siswané gumanti pacang manggihin galang. Duaning asapunika, guru patut madué karakter pinaka SDM sané wikan tur wicaksana. Madué kawikanan sané imbang ring moralitasnyané, duaning ”Yéning guru mawarih ngadeg, murid pacang mlaib-mlaiban” ring basa Indonesia ‘Guru kencing berdiri, murid kencing berlari’. Mangda nénten asapunika.

Karakter Murid/Siswa

Akéh siswané sané masekolah wantah nginutin mode kémanten. Kémaon sareng gradag-grudug, nganggén busana seragam, medal saking jero, ngédéngang padruénan miwah kasugihan, nganggén motor anyar, mobil méwah, HP Blackbérry, nanging ring sekolahan nénten naenan madué kayun susrusa ngidepang daging sastra. Puniki karakter siswa sané kalintang kaon.

Nah, karakteré sané wedar titiang iwawu mangda sida kauah manados karakter sané becik. Iriki swadarman sang maraga guru pacang mawiguna. Punika mawinan guru maosang ring siswané mungguing ”Kaweruhané luir senjata” (Ilmu pengetahuan itu bagaikan senjata). Makasami jadmané merluang senjata ri kalaning ngupadi kauripan puniki. Duaning sanjata punika pacang kaprabotang sarahina-rahina, kanggén ngruruh merta, makasami siswané patut jemet melajahang angga. “Taki-takining sewaka guna widia”. Saking alit patut jemet mlajahang angga, mangda ungkuran dados anak wikan. Wikan maweweh wagmi (ahli), wikan maweweh waged (terampil), wikan sané wicaksana (bijaksana).

Yéning iriki sang maraga guru nénten urati ngicénin sasuluh miwah tuntunan, mapuara para siswané nénten pacang tatas ring swadarma, kéwanten liwat baos guruné, nénten sida katelebang. Patut kandikain para siswané, mungguing uripé dados yowana tan péndah entik ambengan. Ri kantun alité ipun tajep pisan jagi ngidepang daging sastra. “Masa muda masa belajar. Tiada hari tanpa belajar”.

Sajaba punika, saking tembangé i wawu sida antuk nglanturang piteket mungguing abot pisan uripé yéning dados anak belog utawi tambet. Belog punika, ring pustaka Sarasamuscaya kabaos punggung. Anaké sané punggung tan péndah kadi anak buta. Ipun pacang kapetengan, nénten prasida antuka mikayunan ragané ngruruh pangupa jiwa.

Taler patut kandikain, “Yéning sampun wikan, madué pangweruhan, patut kayun makarya mengabdikan ilmu”. Manut dalang Cénk Blonk, wenten tetiga bekel anaké dados pemimpin, inggih punika (ilmu, amal, iman). Pemimpiné patut madué ilmu, kacihnayang antuk ijazah (sarjana); Ilmu punika pacang kaamalang, kanggén gegamelan mimpin gumi (ngrajegang jagat); ngamalang ilmu ring ngértiang kepemimpinan patut manut sulur iman. Nénten dados lémpas ring nilai karakter keimanan, karakter ketaqwaan, kesopanan, kasantunan, miwah kapatutran. Raris, sasampun ngamolihang pangupajiwa malarapan ilmu amal miwah iman punika, patut éling ring kawitan, bakti ring sang maraga guru. Molihang pangweruh saking i guru, sasampun masekaya nénten dados lali ring guru (rupaka, pangajian, wisésa, swadhyaya).

Malarapan papaosan ba duur prasida kacutetang mungguing téks pupuh Ginanti miwah téks-téks pupuhé sané akéh pisan mungguh ring kriasastra geguritan, katah pisan madaging tuntunan karakter wangsa sané patut katuréksain, raris kasobyahang, anggén bekel ri kalaning nyusupang nilai-nilai pendidikan karakter ring saluir widang pendidikan mangda kapaica ring para siswané. Mogi-mogi wénten pikenohipun!!!

**Bali Post | Dr. I Nyoman Suwija, M.Hum.

Tradisi Ring Bali


Bali pinaka sinalih tunggil pulo ring wewidangan Negara Kepulauan Républik Indonésia sampun kaloktah ring sajebag dura negara antuk kaasrian alam, budaya miwah tradisi. Mayuta-yuta turis lokal miwah dura negara rauh ka Bali nyabran warsa. Daya tarik pesona genah-genah wisatané ring Bali pinaka objék wisata sané nénten wénten telasnyané karauhin, sakadi objék wisata Pantai Kuta, Sanur, Tanah Lot, Bedugul, Kintamani, miwah makudang-kudang lelampahan seni ring Bali. Lianan ring kaasrian alam sané dahat becik, pulau puniki taler katah madué budaya miwah seni tradisi sané tawah. Yéning selehin ring teges krunané, tradisi utawi dresta madué teges pinaka adat sané kamargiang tumurun saking leluhur tur kantun kamargiang olih kramané kantos mangkin.

Wewidangan ring Bali sané kaepah dados makudang-kudang kabupatén gumanti madué seni, tradisi utawi dresta sané dahat mabinayan ring soang-soang kabupatén. Kawéntenan seni tradisi punika pinaka tetamian leluhur sané kantun kalaksanayang olih kramané ring Bali kantos mangkin. Makudang-kudang seni tradisi ring Bali lumrahnyané kalaksanayang ri kala nyanggra utawi nepetin ring pamargi rahinan jagat hindu minakadi, rahina Galungan, Kuningan, Nyepi miwah rahina-rahina lianan.

Wénten makudang-kudang seni budaya miwah tradisi sané tawah, sakadi sané wénten ring Kabupatén Karangasem. Sinalih tunggil seni tradisi sané sampun sering kamargiang ring Bali minakadi tradisi Mekare-kare utawi katah kasambat tradisi Perang Pandan sané kalaksanayang nyabran sasih kalima ring Désa Tenganan, Karangasem. Tradisi Mekare-kare kamargiang pinaka upacara persembahan majeng para leluhur miwah Déwa Indra sané kapercaya pinaka Déwa Perang. Manut nilai historisnyané, kacritayang Déwa Indra mayuda ngalawan Maya Denawa, Raja Bali trah raksasa sakti sané madué bikas kaon sawenang-wenang nambakin krama hinduné ring Bali ngaturang sembah majeng ring Ida Sang Hyang Widi Wasa. Tradisi Mekare-kare kalaksanayang nganggén sanjata sané kekaryanin antuk pandan madui pinaka lambang gada sané kaanggén mayuda. Tradisi punika kalaksanayang olih sakatah krama lanang Désa Tenganan, saking krama sané kantun alit-alit, kantos sané sampun lingsir. Yadiastun para kramané ring sajeroning ngamargiang Mekare-kare punika kantos ngamedalang rah ring anggannyané, nanging kawéntenané punika nénten kantos ngamedalang biyuta ring soang-soang krama. Sesampuné wus maperang, soang-soang krama punika raris saling tulungin nyabutin duin pandan tur nagingin tamba sané kekaryanin antuk kunyit tur daun basé. Lianan ring tradisi Mekare-kare, wénten taler tradisi sané nyihnayang paperangan sané kawastanin Gebug Seraya utawi Gebug Éndé. Sakadi wastannyané, Gebug Éndé kalaksanayang olih sakatah krama ring Désa Seraya Karangasem. Gebug Éndé masrana antuk penyalin salantang 1-2 meter, tur Éndé sané madué teges taméng sané kaanggén pinaka panangkis. Gebug Éndé sané kairingin antuk gamelan puniki kasujatiané nénten wantah pinaka lelampahan kémanten, nanging madué tetujon sané dahat katengetang. Tradisi Gebug Éndé kapercaya olih krama pinaka jalaran anggén nedunang sabeh ri kala lahru. Pateh sakadi tradisi Perang Pandan, krama sané ngamargiang Gebug Éndé taler nénten kantos ngawetuang biyuta sawusan ngamargiang tradisi punika.

Ring wewidangan Dénpasar, wénten tradisi sané kawastanin Oméd-médan. Tradisi Oméd-omédan kalaksanayang olih sakatah yowana ring Banjar Kaja, Sésétan. Yéning selehin ring krunané, oméd-omédan madué teges saling kedeng. Prosési puniki kariin antuk ngamargiang pamuspan sané matetujon nunas karahayuan. Wus punika para yowanané raris kaepah dados kalih, sawetara 50 diri yowana lanang, tur yowana istri. Sesampuné polih arahan, raris kaadu. Barisan sané pinih ajeng saling diman tur katonton sakatah krama. Tradisiné punika kapercaya madué tatujon pinaka panulak baya.

Tradisi sané taler dahat ngulangunin inggih punika tradisi Makotékan sané sampun kamargiang duk masa kerajaan Mengwi. Tradisi puniki kalaksanayang pinaka makélingin kemenangan kerajaan Mengwi daweg mayuda ngalawan Kerajaan Blambangan. Kawastanin tradisi Makotékan santukan kawéntenan suaran kayu sané saling matabrakan ri kala kayu-kayuné punika kasikiang ngawentuk gunung. Kayu sané kagabung punika raris ngawetuang suara ték ték tur raris tradisiné punika kawastanin Makotékan. Makotékan kamargiang olih satusan krama lanang ring Désa Munggu ri kala nepetin rahina Kuningan.

Lianan punika, kantun ring wewidangan Badung, taler wénten tradisi sané kawastanin tradisi Siat Tipat. Siat Tipat pinaka tradisi sané kamargiang olih krama Désa Kapal ri kala sasih kapat. Suksmaning pamargi tradisi puniki, pinaka simbol asal muasal kauripan manusané ring marcepada. Tipat kapercaya pinaka lambang purusa, tur bantal pinaka lambang pradana. Siat Tipat taler matetujon pinaka jalaran ngaturang suksmaning manah olih krama majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa antuk waranugraha sané kapaica marupa panén sané melimpah. Prosési puniki kariinin antuk pamuspan sané kamargiang olih para krama ring Désa Kapal tur nganggé sesaji sané katurang marupa tipat tur bantal. Wus punika, sesampuné kaicén arahan olih Ida Jero Mangku raris krama sané sampun kaepah dados kalih kelompok raris saling entungin tipat lan bantal.

Wénten taler tradisi ngentungang jinah sané kawastanin tradisi Masuryak. Tradisi sané kamargiang olih krama ring Désa Bongan, Kabupatén Tabanan punika kalaksanayang nyabran rahina Kuningan. Tetujon pamargin tradisi Masuryak inggih punika pinaka jalaran rasa angayu bagia krama majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa antuk paica sané kapolihang olih kramané sami.

Lianan punika, kasujatiané kantun makéh malih tradisi-tradisi sané wénten tun kantun kamargiang olih kramané ring Bali. Yéning selehin malih, sakatah tradisiné punika sujatiné ngamuatang nilai tur tetujon sané dahat mautama ring sajeroning pamarginé. Mawit saking sarana kantos pamarginé madué smerti sané dahat mautama ngastiti ring kasukerthan jagat. Kawéntenane pamargin tradisiné punika taler pinaka cihna krama Baliné sané kantun pageh ngamargiang tradisi tetamian leluhur kantos mangkin. Kawéntenané punika gumanti taler ngawetuang dampak positif majeng i krama indik pelestarian budaya miwah daya tarik pariwisata. Makudang-kudang tradisi punika sapatutnyané mangda tetep kalaksanayang tur kadasarin antuk nilai-nilai sané dahat mautama sumangdané pamargin sakatah tradisi ring Bali prasida ngawinang krama Baliné satata rahayu tur ajeg.

Artikel Saking : Bali Post

%d bloggers like this: