Paduarsana

Berbagi Tentang Semua Hal

Category Archives: Orti Bali

Ngulapin, Mawali Nincapang ’’Semangat Idup’’


NGWANGUN semangat idup manusa sasampun naen katibén kahanan sané nénten becik sajeroning kahuripan majanten méweh pisan. Sakadi silih sinunggilnyané ri kala manusa sadurungnyané naen sungkan utawi sakit tur karawat ring rumah sakit. Kabuatang utsaha anggén nangiang malih semangat idupnyané, antuk sokongan méntal saking kulawarga. Kearifan lokal ring Bali wénten sané ngadungang sokongan méntal sareng ngamargiang upacara.

Manut Jro Mangku Ni Luh Pariani, sané jenek ring Jln. Anyelir, Dénpasar, sané taler sinalih tunggil serati sané sampun sawatara kutus warsa ngayah ring widang bebantenan ri kala karauhin Bali Post, Sukra (5/4) lintang maosang, ri kala ida dané utawi manusa sakit napimalih naen kaoperasi biasané polih engsap ring déwéknyané, punika patut kaulapin.

Manut dané prosés ngwaliang kondisi sakadi jatimula inucap sané méweh. Yéning ring Bali nangiang semangat idup manusa nénten wantah kalaksanayang antuk sokongan moril miwah méntal kémanten, taler kabuatang sokongan saking niskala. Ida dané sané naen sakit pacang ngrasayang nerawang-rawang, ngrasa nglayang-layang, kesiab-kesiab, marasa jejeh, polih karawat ring ruang rumah sakit. Tiosan punika taler prasida kaawinang yéning polih keni baya umpaminipun kecelakaan lalu lintas ring jalan raya, miwah katibén béncana.

“Pinaka utsaha ngulapin sabda, bayu, miwah idep sang sané sungkan mangda mawali seger waras dirgayusa sakadi jatimula sakadi ri kala durung sungkan,” baosnyané.

Rabin Jro Mangku Ketut Sulang puniki taler ngwewehin, ngulapin utawi ngaokin puniki sakadi sané sampun-sampun biasané kalaksanayang olih kulawarga ring genah sang sané sungkan polih karawat utawi ring palinggih rumah sakit, wiadin yéning kecelakaan lalu lintas ring jalan raya biasané kalaksanayang ring genah kecelakaan punika kaeterang olih pamangku. Paindikan puniki patut kalaksanayang duaning manut kapercayaan, yéning atma utawi sang sané ngempu manusa nénten kaulapin kajejehin kantun magenah ring rumah sakit tur wesanannyané sang sané sungkan puyung pamuputné makelo prasida mawali kenak.

Tios ring rumah sakit, sasampuné rauh ring umah sadurungé ngranjing ka pekarangan utawi ring pamedal biasané malih kasanggra olih kulawarga antuk banten pengulap. Manut Jro Pariani sarana banten pengulap sané lumrah sering kanggén ring Dénpasar wiadin kanggén ring sajebag Bali minab nénten pateh, duaning mapaiketan sareng halang (désa, kala, patra).

“Banten sané kanggén sanistanné nganggén ayaban tumpeng lima madaging sayut sambut urip, prayascita sareng béyakaonan, pengulapan madaging pejati asoroh. Banten kaastawayang ring Siwa Raditya,” baosnyané negesang.

Intiné mapinunas majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa mangda sasampuné naen magenah ring rumah sakit salanturnyané prasida mawali bersih, mawali tegteg bayuné, kenak rahajeng dirgayusa. Saking upacara inucap taler wénten pangapti mangda kawekas nénten sungkan malih. Yéning saking logika, dadosné umat prasida nyaga kesehatan tur becik-becik nyaga déwék. Piteket moral sané meled kasinahang saking pamargi nyata upacara puniki wantah mapiuning majeng manusa mangda ngajiang atma (angkihan) sané sampun kaicén. (ian)

**Bali Post, April 2013

 

PASUPATI, NGURIPANG SIMBOL SUCI


Asil pakaryan para undagi, sanging, miwah seniman, minakadi arca, keris, barong, miwah sané tiosan, pacang kabaos mataksu utawi madaging roh, yéning benda inucap sampun nglintangin sakatah pula-pali upacara, sinalih tunggilnyané mapasupati. Ri sampuné kaupacarain, benda punika wiakti pacang kagenahang ring genah-genah sané sampun kasuciang, minakadi gedong, méru, miwah sané tiosan.

MASUPATI mawit saking kruna “pasupati”. Upacara masupati madué smerti pinaka jalaran nguripang simbol-simbol sané sampun kasuciang. Manut sinalih tunggil dosen IHDN Denpasar, Komang Indra Wirawan, S.Sn. M. fil.H.,sane kacunduk ring jeronyane, Sukra (11/1), upacara masupati madué teges pinaka ritual upacara sané matetujon “ngawéntenang sané nénten wénten manados wénten”, utawi nguripang sané puyung manados madaging. Tegesnyané, saluiring benda asil pakaryan para undagi, sanging, utawi seniman, pacang kadangingin roh utawi jiwa sumangdané sida maurip, majalaran antuk upacara pamasupatian. Benda-benda sané lumrah kapasupati minakadi keris, arca, pratima, barong rangda, miwah sané tiosan. Benda sané sampun kapasupati kapercaya pacang madaging roh utawi jiwa.

Tetujon kalaksanayang upacara pamasupati, manut Indra, nénten tios wantah pinaka média utawi sarana krama Hindu nyikiang manah ngastawayang Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Sasampuné kapasupati, benda inucap nénten malih wantah sawates benda, nanging sampun madué roh utawi jiwa, pinaka sarana nincapang sradha miwah bakti umat ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Majalaran utsaha nincapang sradha lan bakti, salanturnyané kaaptiang pacang ngawentuk kepribadian umat antuk moralitas sané luih, pamekasnyané pacang nincapang akhlak luhur krama Hinduné.

Upacara masupati sané kapercaya tur kalaksanayang saking riin kantos mangkin, maurip ring saluiring budaya miwah tradisi, inggian tradisi alit kantos ageng, tur kantun maurip kantos ka tradisi modérn.

Palaksanan upacara masupati sané rumasuk ring upacara déwa yadnya kariinin antuk sakatah pula-pali, inggih punika mawit saking mapajati ri kala benda punika kakaryanin, raris kalanturang antuk prayascita utawi mlaspas, sané matetujon ngicalang sarwa kaletehan ring saluiring benda inucap. Salanturnyané, kalanturang antuk upacara masupati sané matetujon nagingin roh utawi taksu ring benda inucap. Wus masupati, upacara kantun kalanturang antuk majaya-jaya pinaka pengesahan kawéntenan benda sané sampun kapasupati. Yéning benda inucap marupa barong utawi rangda, pula-pali kalanturang malih olih upacara ngeréh utawi masuci ring genah-genah sané suci tur tenget minakadi pura utawi setra, matetujon pinaka média muktiang miwah nunas panugrahan Ida Hyang Bhatari. Upacara masupati kawedarang ring lontar Widhi Tatwa miwah Widhi Sastra.

Ngeninin indik sapa sira sané pinih patut masupati, manut Indra, sané pinih patut ngalaksanayang pamasupatian inggih punika wantah pandita utawi sulinggih, utawi naler sang sané sampun kasuciang, teleb ring sastra agama, uning mantra miwah tatacara palaksanan upacara pamasupatian.

Sajeroning panglimbak masa sakadi mangkin, benda-benda sané kapasupati nénten wantah marupa keris, pratima, barong utawi rangda kémanten, nanging taler marupa dupa, toya, miwah aksesoris minakadi gelang. Ngeninin indik asapunika, Indra maosang kawentenané punika sayuwakti becik nanging kirang tepat ring penggunaan istilah pasupati. “Konsep dasar pasupati inggih punika asapunapi naginging sané puyung manados maisi tur raris kalinggihang, boya nagingin sané puyung manados maisi, raris mawali puyung,” baosnyané.

**Bali Post

Tuntunan Karakter Wangsa Pupuh Ginanti


WICARA indik tuntunan karakter wangsa wantah isu sané dahat mautama ring aab jagaté mangkin. Yadiastun sampun sering titiang nyurat indiké puniki, kantun akéh sané patut kasobyahang pinaka tuntunan ngupadi kahuripan. Sasuratan puniki pinaka cihna titiang sareng nyangra miwah nyumponin pikamkam Kemendikbud RI. Tetujon sané kaulatiang pisan mangda krama Indonésiané digelis mawali ka jati angga, ngélingang warisan lelingsiré sané marupa nilai-nilai luhur Pancasila.

Ri kalaning jagaté sampun ngranjing ring éra global, sané macihna luir widang kahuripan sampun maju utawi canggih, indik tata maparilaksana ring jagaté puniki, nénten dados iraga nglaliang warisan lelingsiré sané adiluhung saha sampun macihna prasida nunggilang parajanané ri kala ngrebut kamahardikan. Dumun, ri kala lelingsiré durung akéh sané mapangkat luhur miwah madasar pendidikan tinggi, prasida matunggilan (bersatu). Akéhan mapikayun hening tan paleteh utawi nginggilang kawicaksanan miwah kejujuran. Yéning mangkin, ri kala sampun akéh sané mapangkat lan madasar pendidikan tinggi (profesor, doktor, magister), sapatutnyané sampun madué karakter sadu gunawan, mapikayun, mabaos, lan makértiyasa manut ajahan dharma, nénten malih malaksana kaon.

Kawiaktiannyané sané mangkin, sayan ngakéhan kawicarayang indik parilaksanan parajanané nénten manut ring sané kaptiang. Yéning turah mangkiné sampun nglimbak metu krisis etika-moral, sané mawinan parajanané nénten precaya malih ring sang maraga guru wisésa. Akéh sang ngawerat sané malinggih ba duur, maparilaksana nénten manut ajahan etika-moral, nénten manut ring ajahan agama. Kasus suap sayan ngakéhan, kasus korupsi sayan nglimbak tur ngagengang, mawinan akéh mantan pejabat miwah pejabaté sané kantun aktif katibén kasus hukum.

Indiké puniki sané patut kauratiang pinaka wiwilan sang maraga guru wisésa utaminipun sané ring widang pendidikan sampun ngeh, mawinan ngwetuang pidabdab ngwaliang nilai-nilai pendidikan karakter sané sida kaketus ring nilai-nilai dasar Pancasila, mangda sida kapikukuhin, kanggén pinaka bekel antuk para guruné nuntun alit-alité mangda resep tur prasida nglaksanayang ring pakraman.

Yéning selehin malarapan étimologis, karekter mateges watak utawi tabiat. Yéning ring basa Bali masaih ring abah, gegaduhan (kebiasaan), taler kabaos sradha (keyakinan utawi akhlak). Malarapan wirasan karakter punika prasida kabaos mungguing karakter marupa sradha, gegaduhan, bikas, ingkah-ingkuh utawi pratingkah sané wénten ring anggan i manusa saha pacang nguduhin sajeroning maparilaksana ring kahuripan.

Sané mangkin metu raris pitakén, ring dija minab genah karakter punika sajeroning anggan i manusa? Cawisannyané sapuniki. Pikayunan pacang ngwetuang bebaosan. Bebaosan pacang nguduhin perilaksana. Parilaksana pacang ngwetuang gegaduhan. Gegaduhan sané ngwangun karakter utawi bikas; Karakteré puniki sané nentuang nasib i manusa. Dadosipun, pikayunan puniki sané marupa wiwit utama karakteré punika.

Sané mangkin ngiring uratiang téks pupuh Ginanti ring sor saha turéksa, asapunapi tuntunan karakter wangsa sané prasida kaanggit, anggén suluh ikang praba.

Saking tuhu manah guru,

mituturin cening jani,

kawruhané luir senjata,

ne dadi prabotang sai,

kaanggén ngaruruh merta,

saenun ceningé urip.

Téks Pupuh Ginanti ba duur, pakantenanipun sadrana, nanging yéning telebin ngrasayang, majanten pacang sida kakeniang tuntunan sané dados kabaos tuntunan karakter wangsa. Tuntunan karakter sané sida kaanggit iriki, wénten (1) karakter guru, miwah (2) karakter siswa/murid.

Karakter guru

Sapasira ugi marasa angga dados guru, mangda setata éling ring angga madué swagina sané abot nanging utama. Kruna guru mateges abot (berat). Gu mateges peteng (gelap), ru mateges galang (terang). Guru madué swadarma ngicénin sasuluh miwah piteket ring para siswannyané. Guru, setata patut mapaica kaweruhan lan piteket-piteket kadi angganing Déwa Surya, sané setata ngicénin sinar terang ring para siswané gumanti pacang manggihin galang. Duaning asapunika, guru patut madué karakter pinaka SDM sané wikan tur wicaksana. Madué kawikanan sané imbang ring moralitasnyané, duaning ”Yéning guru mawarih ngadeg, murid pacang mlaib-mlaiban” ring basa Indonesia ‘Guru kencing berdiri, murid kencing berlari’. Mangda nénten asapunika.

Karakter Murid/Siswa

Akéh siswané sané masekolah wantah nginutin mode kémanten. Kémaon sareng gradag-grudug, nganggén busana seragam, medal saking jero, ngédéngang padruénan miwah kasugihan, nganggén motor anyar, mobil méwah, HP Blackbérry, nanging ring sekolahan nénten naenan madué kayun susrusa ngidepang daging sastra. Puniki karakter siswa sané kalintang kaon.

Nah, karakteré sané wedar titiang iwawu mangda sida kauah manados karakter sané becik. Iriki swadarman sang maraga guru pacang mawiguna. Punika mawinan guru maosang ring siswané mungguing ”Kaweruhané luir senjata” (Ilmu pengetahuan itu bagaikan senjata). Makasami jadmané merluang senjata ri kalaning ngupadi kauripan puniki. Duaning sanjata punika pacang kaprabotang sarahina-rahina, kanggén ngruruh merta, makasami siswané patut jemet melajahang angga. “Taki-takining sewaka guna widia”. Saking alit patut jemet mlajahang angga, mangda ungkuran dados anak wikan. Wikan maweweh wagmi (ahli), wikan maweweh waged (terampil), wikan sané wicaksana (bijaksana).

Yéning iriki sang maraga guru nénten urati ngicénin sasuluh miwah tuntunan, mapuara para siswané nénten pacang tatas ring swadarma, kéwanten liwat baos guruné, nénten sida katelebang. Patut kandikain para siswané, mungguing uripé dados yowana tan péndah entik ambengan. Ri kantun alité ipun tajep pisan jagi ngidepang daging sastra. “Masa muda masa belajar. Tiada hari tanpa belajar”.

Sajaba punika, saking tembangé i wawu sida antuk nglanturang piteket mungguing abot pisan uripé yéning dados anak belog utawi tambet. Belog punika, ring pustaka Sarasamuscaya kabaos punggung. Anaké sané punggung tan péndah kadi anak buta. Ipun pacang kapetengan, nénten prasida antuka mikayunan ragané ngruruh pangupa jiwa.

Taler patut kandikain, “Yéning sampun wikan, madué pangweruhan, patut kayun makarya mengabdikan ilmu”. Manut dalang Cénk Blonk, wenten tetiga bekel anaké dados pemimpin, inggih punika (ilmu, amal, iman). Pemimpiné patut madué ilmu, kacihnayang antuk ijazah (sarjana); Ilmu punika pacang kaamalang, kanggén gegamelan mimpin gumi (ngrajegang jagat); ngamalang ilmu ring ngértiang kepemimpinan patut manut sulur iman. Nénten dados lémpas ring nilai karakter keimanan, karakter ketaqwaan, kesopanan, kasantunan, miwah kapatutran. Raris, sasampun ngamolihang pangupajiwa malarapan ilmu amal miwah iman punika, patut éling ring kawitan, bakti ring sang maraga guru. Molihang pangweruh saking i guru, sasampun masekaya nénten dados lali ring guru (rupaka, pangajian, wisésa, swadhyaya).

Malarapan papaosan ba duur prasida kacutetang mungguing téks pupuh Ginanti miwah téks-téks pupuhé sané akéh pisan mungguh ring kriasastra geguritan, katah pisan madaging tuntunan karakter wangsa sané patut katuréksain, raris kasobyahang, anggén bekel ri kalaning nyusupang nilai-nilai pendidikan karakter ring saluir widang pendidikan mangda kapaica ring para siswané. Mogi-mogi wénten pikenohipun!!!

**Bali Post | Dr. I Nyoman Suwija, M.Hum.